Қазақстан жағдайында суық қауіпсіздігі қыс кезеңінде дала және оған іргелес жартылай шөл далада адам өміріне аса қауіпті. Төмен температура жағдайында адамның тіршілігі үшін шешімді мағына жел жылдамдығы болады.
Ауаның -3°С нақты температурасы мен жел жылдамдығы 10–11 м/с болған жағдайда адамға олардың жалпы әсері -20°С болады.
Минустік температурада ұзақ мерзімді тіршілік жол-көліктік оқиға кезінде киім мен аяқ киімге, баспана сапасына, жағар май мен тамақ қорының барына және бірінші кезекте адамның моралдық және физикалық жағдайына байланысты.
Апат жағдайда киім қысқа мерзімге ғана суықтан (үсуден, аса суықтан) қорғайды, баспана салу немесе жақын елді мекенге шығу жеткілікті.
Суыққа қарсы күрестегі ең маңызды қағида – уақытында тоқтау! Аязды бір физикалық күшпен жеңу мүмкін емес. Мұндай жағдайларда қауіпсіз болу керек – кейін қайтыңыз, лагерге бөліңіз, баспана салыңыз, демалыңыз және басқалары.
Кез келген жағдайда қыста төтенше жағдай туындаған кезде, адам немесе топты құтқару қысқы баспананы ұйымдастырудан басталуы керек.
Алайда, қыстың төтенше жағдайларында зардап шекпеудің жалғыз мүмкіндігі –оны болдырмау.
Қыста жолға шыққанда ұстануға тиіс бірнеше қарапайым ереже бар:
- метеорологиялық мәліметтердітыңдау немесе қоршаған табиғатты бақылау арқылы ауа райының өзгерістерін қараңыз;
- артық киімді елемеңіз;
- жаңа жолдар салмаңыз, бұрышты кеспеңіз, есіңізде болсын түзу жол қысқа емес;
- топқа бөлу тіптен жарамайды;
- кешкі уақытта бейтаныс жерлерде жүрмеңіз, әрдайым ауа райының нашарлауы мен жолдың жабылуына дайын болыңыз;
- өзіңіздің маршрутыңызды «тұрақты» бағдарға тас, жалғыз ағаш, тастар жиынтықтарына және басқаларына «байлап» көріңіз;
- жалғыз жүрмеуге тырысыңыз;
- егер өзіңізді нашар сезінсеңіз немесе шаршағаныңызды сезсеңіз дереу қайтыңыз;
- суық ауа райында, әсіресе қатты желдерде жағдайыңызды үнемі қадағалап отырыңыз, жалпы немесе жергілікті суық тиюді жібермеңіз;
- мұздатылған төменгі жақты барлық қол жетімді жолдар ысқылаумен, ысумен жылытыңыз.
Қысқы дауыл жағдайындағы өмір
Қысқы дауыл кезінде аман қалу аса қиын. Бұл жағдайда, егер күрделі қар баспанасын салу мүмкіндігі болмаса қандай да бір орнықты тұрған затты жерді табу керек, онымен қоршалуын және жанынан қармен өзіңді үнемі жауып және аяқтарыңмен қар массасын таптап жабу керек. Осылай тар ор-баспана жасап аласыз. Қатты боранды аяқпен тұрып күтуге болмайды. Кеш пе ерте ме бағытты жоғалтасыз, қалжырайсыз, демалуға отырасыз да қатып қаласыз.
Егер қатты боранды машинада күтсеңіз, оны капотымен желге қойыңыз, максималды жылы киініңіз және отынды үнемдеңіз, (машинада қанша күтетіңіз белгісіз), пешті үзіліссіз жақпаңыз. Машинаны қар массасымен жабу қауіпінде есіктердің бірін әлсән-әлсін ашып отырыңыз, жылжытыңыз, күртік қарды сізді салонның ішінде жауып тастамау үшін бұзып отырыңыз.
Қар басып қалған машинада қатып қалмау үшін двигателді қоспаңыз. Үзілді-кесілді! Қозғалтқыштың жұмысы кезінде босатылған газдар бірте-бірте машина ішіне кіреді сізді суықтан әлдеқайда бұрын өлтіреді.
Егер сіз жылынғыңыз келсе, далаға шығыңыз және газдың шығуына жол бермеңіз. Бірақ кетер алдында жіппен байлауды ұмытпаңыз (бір ұшын машинада қалдырыңыз). Көптеген жағдайлар белгілі, адам өз үйінен немесе машинасынан жарты метр қашықтықта жүріп, қардың жылтылдағанынан бағытын бірден жоғалтып әрлі-берлі жүреді де қазаға ұшырайды.
Үсіген адамды жылытудың тәсілдері
Үсіген адамды жылытудың аса тиімдісі +40°С аспайтын температурамен ваннада немесе ыстық суға малынған сүлгі немесе төсек жайма көмегімен орау. Зардап шеккен адамды шешіндіру, жылу оқшаулағыш жатқызу және ыстық суға малынған матамен, болмаған жағдайда бөкебаймен, жемпірмен және басқаларымен басын, мойынын, кеудесін ішін жабу қажет. Мата суымай ыстығына ауыстыру қажет. Басына және денесіне қан айналымы бару үшін аяғын көтеріп қою керек. Көмек көрсеткен кезде мұқият әрі шапшаң қимылдау керек.
Кейде үсіген адамды оттың жанына отырғызады. Оны сақтап қаламыз деп, олар мұнымен оның қаза болуын жылдамдатады! Жалпы аса қатты үсігенде дененің жеке мүшелерін жылыту аса қауіпті! Жылыту бірыңғай әрі біртіңдеп болуы керек. Мысалы, зардап шеккен адамды от пен жылу беретін экран арасында жылы жастыққа отырғызу керек, бірақ оған тым ыстық болмауы керек, денені жылумен жылыту мен ысқылауды абайлап жасап, ақырындап қауіпті жағдайдан шығару керек. Егер от жағуға жағдай болмаса аса жылы баспана салу, жылу оқшаулағыштың қалың қабатымен еденді жабу, зардап шегушіден барлық киімін шешу, кепкенше сүрту және оның арқасы көмек көрсетуші адамның кеудесімен тығыз жанасуы үшін тізесімен отырғызу қажет. Киім қабатының аз болуы жанасу алаңы көп болып жылыту тиімді болады.
Зардап шегушінің денесін екі дені сау адамның арасына орналастыруға болады, бірақ оның демалуын қиындатпаған жөн. Зардап шегуші мен алғашқы көмек көрсетуші адамдарды (немесе адамды) барлық жағынан көрпемен, ұйықтайтын қаппен, киіммен нықтап жабу, қолайсыз климат жағдайлар әсерлерінен полиэтилен пленкае мата көмегімен қорғау керек. Үсіген адам қанша жылы киім киген болса да сыртқы жылытусыз өздігінен жылына алмайтынын есте сақтау керек.
Зардап шегуші жылынып, өзіне келгеннен кейін лоқсымаса және құспаса тәтті шай немесе кофе, ыстық шай беру керек. Сосын бір тәуліктен кем емес уақытқа көлденең жатқызып жылы жерде толық тыныштық беруді қамтамасыз ету керек. Алғашқы бірнеше сағатта зардап шегушімен оның жағдайы мен жылынуын бақылайтын сау адам болуы керек.
Асылбек АБИЛЬДИН,
«АЭҮК» АҚ Азаматтық қорғаныс
штабының бастығы